Profilaktyka raka jelita grubego – dieta, aktywność fizyczna i badania

W artykule znajdziesz szczegóły dotyczące tego, na czym dokładnie polega profilaktyka raka jelita grubego. Jeśli chcesz wiedzieć, jak zapobiegać zachorowaniu, zapraszam do lektury.

Każdego roku w naszym kraju umiera na raka jelita grubego (wykrywanego często zbyt późno) min. 12 tys. osób. Co roku odnotowuje się ok. 20 tys. nowych zachorowań. To bardzo dużo. Dowiedz się, na co zwrócić szczególną uwagę i jak przeciwdziałać.

Okazuje się, że czynniki wymienione poniżej mogą mieć realny wpływ na to, czy zachorujemy. Badania pokazują, jak zmiany w obrębie stylu życia i żywienia (dieta, ruch, unikanie szkodliwych substancji) mogą obniżyć ryzyko zachorowania. Nawet, jeśli jesteśmy obciążeni genetycznie, to możemy skutecznie przeciwdziałać zachorowaniu, podejmując odpowiednie decyzje dotyczące stylu życia i żywienia.

Dieta w profilaktyce raka jelita grubego

Dieta w profilaktyce nowotworów jest niebywale istotna.  Rozwój niektórych typów nowotworów jest silnie skorelowany ze stylem życia i żywienia. Zajmijmy się więc najpierw tym, co jeść, żeby zapobiec rakowi jelita grubego.

Co chroni przed rakiem jelita grubego? Istnieją produkty, które wymienia się jako czynniki obniżające ryzyko rozwoju choroby nowotworowej jelita grubego. Warto, aby zadbać o nie w codziennym żywieniu:

• Błonnik pokarmowy zawarty w produktach roślinnych (warzywach, owocach, pełnoziarnistych zbożach, orzechach, pestkach, nasionach). Zwiększone spożycie włókna pokarmowego sprzyja profilaktyce i leczeniu wielu chorób przewlekłych, w tym: nowotworów jelita grubego. Błonnik nierozpuszczalny (jego dobrym źródłem są produkty zbożowe pełnoziarniste) przeciwdziała zaparciom, powstawaniu polipów oraz nowotworów jelita grubego.
• Wysokie spożycie antyoksydantów (przeciwutleniaczy) z dietą. Należą do nich między innymi karotenoidy takie jak β-karoten, który zapobiega powstawaniu m.in. raka jelita grubego. Źródłem przeciwutleniaczy są przede wszystkim różnokolorowe warzywa i owoce. Doradzając pacjentom zwracam uwagę na prostą zasadę: im więcej kolorów na talerzu, tym więcej tych wartościowych substancji (karotenoidów, antocyjanów i in.).

• Wysokie spożycie chudych produktów mlecznych. Mowa tu o zjedzeniu codziennie 2–3 porcji. Dzięki temu ryzyko nowotworu jelita grubego i okrężnicy zmniejsza się o około 25%. Wapniowi obecnemu w nabiale przypisuje się bowiem działanie ochronne. Jeśli nie jesz nabiału, pamiętaj więc, aby wprowadzić do żywienia fortyfikowane wapniem produkty takie jak napoje roślinne czy tofu. Pamiętaj też o warzywach kapustnych, pestkach i nasionach.
• Wysokie spożycie ciemnozielonych warzyw liściastych. Według badań mogą one minimalizować ryzyko uszkodzeń DNA w obrębie jelita grubego i ryzyko rozwoju raka jelita grubego wywołane spożyciem czerwonego mięsa. Oprócz tego pamiętaj, że to również źródło kwasu foliowego i niekiedy także wapnia (np. w przypadku jarmużu).
• Kwasy tłuszczowe omega 3. Przypisuje się im działanie przeciwzapalne i przeciwnowotworowe. Znajdziesz je w rybach morskich, suplementach EPA/DHA (także na bazie alg), w produktach roślinnych takich jak: siemię lniane, orzechy włoskie, nasiona chia, olej rzepakowy, olej lniany, olej rydzowy i in.
• Pozostałe zdrowe tłuszcze roślinne: np. jednonienasycone kwasy tłuszczowe, których źródłem jest oliwa z olwek, awokado, czy kwasy tłuszczowe z grupy omega 6, które znajdziesz w olejach, pestkach, nasionach i orzechach.
• Odpowiedni poziom witaminy D. Niestety w miesiącach jesienno-zimowych konieczna jest suplementacja. Idealnie jest sprawdzić swój wyjściowy poziom we krwi i dopasować dawkę suplementacyjną indywidualnie. Odpowiedni poziom witaminy D jest istotny w profilaktyce również innych nowotworów.

Czy sport zapobiega nowotworom?

Aktywność fizyczna w umiarkowanym stopniu obniża ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Wcale nie musisz ćwiczyć bardzo intensywnie. Wystarczą regularne aktywności o umiarkowanej intensywności takie jak bieganie, pływanie, nordic walking czy po prostu nieco bardziej dynamiczne spacery.

Wychodząc już poza profilaktykę raka jelita grubego: regularna, umiarkowana aktywność sprzyja lepszemu funkcjonowaniu układu pokarmowego w ogóle. Dlatego ćwicz, choć 30 minut dziennie. Im więcej, tym lepiej.

Co zwiększa ryzyko raka jelita grubego?

Istnieją czynniki zwiększające ryzyko rozwoju raka jelita grubego. W literaturze szczególnie akcentuje się (kolejność przypadkowa):

• Palenie tytoniu. Palenie tytoniu (zarówno czynne jak i bierne) sprzyja rozwojowi wielu chorób — w tym wielu nowotworów z uwzględnieniem nowotworów jelita grubego.
• Alkohol. Nie ma co się oszukiwać. Nie ma „bezpiecznej” ilości alkoholu, gdyż każda może przyczynić się do procesu nowotworzenia. Winowajcą jest aldehyd octowy (pierwszy metabolit etanolu, który może być sprawcą mutacji genetycznych).
• Wiek po 50. roku życia (choć niestety zwiększa się odsetek młodszych osób chorujących).
• Polipy jelita grubego.
• Nieswoiste choroby zapalne jelit (ryzyko zachorowania na raka u osoby borykającej się z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego zaczyna wzrastać 8-10 lat od rozpoznania).
• Nadwaga i otyłość.
• Inne przebyte choroby nowotworowe.
• Mała aktywność fizyczna.
• Obciążenie rodzinne/genetyczne. 
• Niektóre choroby przewlekłe, ale także genetyczne. Nie będę wymieniać, bo artykuł wyszedłby zdecydowanie za długi.
• Nadmierna i zbędna suplementacja żelazem (bez wskazań, na własną rękę, wysokimi dawkami).

A jakie czynniki dietetyczne mogą zwiększyć ryzyko raka jelita grubego?

• Spożycie czerwonego mięsa (np. wieprzowina, wołowina) będącego źródłem żelaza hemowego (jego spożycie związane jest z większym ryzykiem zachorowania na nowotwory). Oszacowano, że spożycie każdego dnia 100 g mięsa czerwonego zwiększa ryzyko raka jelita grubego o 18%.

• Spożycie przetworzonego mięsa. Oszacowano, że spożycie 50 g mięsa przetworzonego każdego dnia zwiększa ryzyko raka jelita grubego o 17%. Powiedzmy, że plaster szynki waży 20-30 g. Mamy więc dwa plasterki i już osiągamy tę ilość…
• Niedobór błonnika w diecie, który przekłada się na zaburzenia mikrobioty jelitowej oraz perystaltyki jelit. Często prowadzi do zaparć.
• Długotrwałe stosowanie diet wysokobiałkowych, które bardzo często są ubogie w błonnik (produkty zbożowe, warzywa, owoce).
• Niedobory folianów lub… ich nadmiar. Z badań wynika, że niedobory folianów mogą zwiększać ryzyko wystąpienia m.in. nowotworów jelita grubego. Jednak, co ciekawe, z innych badań wynika, że duże dawki kwasu foliowego mogą nawet przyspieszać rozwój nowotworów. Sprzeczność? Absolutnie nie. Dbaj o to, aby dostarczać sobie jak najwięcej folianów z dietą (jedz warzywa liściaste, rośliny strączkowe i inne warzywa), a unikaj suplementacji wysokimi dawkami na własną rękę.
• Małe spożycie płynów (tak sugerują niektóre badania).
• Wysokie spożycie przemysłowych słodyczy (duża ilość cukrów, tłuszczów trans i deficyt błonnika).

Rak jelita grubego objawy

Zastanawiasz się, jakie są pierwsze objawy raka jelita grubego? Niestety to choroba, która może się rozwijać bezobjawowo przez kilka lat. Są natomiast kwestie, które powinny skłonić nas do dalszych dociekań i diagnostyki. Należą do nich:

• Zmiana rytmu wypróżnień w ostatnich miesiącach, stolce ołówkowate.
• Niezamierzona utrata masy ciała.
• Przewlekłe bóle brzucha.

• Niedokrwistość. Anemia z niedoboru żelaza może mieć wiele przyczyn takich jak nieodpowiednia dieta, obfite krwawienia menstruacyjne/problemy ginekologiczne, problemy z wchłanianiem żelaza, krwawienia z przewodu pokarmowego (po stosowaniu niektórych leków) i in. Niekiedy do krwawień może dojść również wskutek obecności polipów jelita grubego czy nawet raka jelita grubego. Dlatego warto to zweryfikować/wykluczyć.
• Krew w stolcu (szczególnie świeża krew w kale i luźne stolce). Jeśli zaobserwujesz krew w kale, nie martw się na zapas, tylko skonsultuj się ze specjalistą i rozpocznij diagnostykę. Obecność krwi może wynikać z, chociażby, krwawienia z dziąseł, żylaków przełyku, czy owrzodzeń żołądka i dwunastnicy, hemoroidów, podkrwawiających polipów. Niekiedy krew w kale nie jest widoczna! Można profilaktycznie wykonać badanie kału na obecność krwi utajonej. Wynik pozytywny uznaje się za najwcześniejszy i najczęstszy objaw raka jelita grubego. Pamiętaj jednak, że (w zależności od rodzaju testu) trzeba się do tego badania odpowiednio przygotować (niektóre składniki mogą barwić stolec i dać fałszywie dodatni wynik).

Podsumowując: powyższe objawy powinny bezwzględnie skłonić Cię do konsultacji lekarskiej. Oczywiście mogą wynikać z innych problemów zdrowotnych (np. inne choroby przewodu pokarmowego), więc nie martw się na zapas, ale koniecznie sprawdź, co się dzieje.

Jak wykluczyć raka jelita grubego?

Złotym standardem jest badanie endoskopowe – kolonoskopia. Plusem tego badania jest fakt, że daje pełny obraz sytuacji, a lekarz od razu może usunąć na przykład polipy, zmiany przednowotworowe i pobrać wycinki do badania. Badanie to pozwala ocenić całe jelito grube oraz końcowy odcinek jelita cienkiego.

Natomiast z badań przesiewowych w profilaktyce raka jelita grubego stosuje się jeszcze:

1. Badanie kału na obecność krwi utajonej (w przypadku jej stwierdzenia, trzeba wykonać kolonoskopię).
2. Sigmoidoskopię (badanie endoskopowe jedynie końcowego odcinka jelita grubego: jeśli pojawią się polipy lub krwawienia, wskazana jest również pełna kolonoskopia).

Pamiętaj jednak, że badania te nie zastąpią pełnej kolonoskopii i jej wartości diagnostycznej.

Kiedy profilaktyczna kolonoskopia

Najlepiej porozmawiaj o tym ze swoim lekarzem. On zrobi szczegółowy wywiad i przeanalizuje Twoje ryzyko zachorowania. U wszystkich pacjentów po 50. roku życia należy rozważyć przeprowadzenie kolonoskopii.

Jeśli mamy w rodzinie przypadki zachorowań na raka jelita grubego, kolonoskopię rozważa się wcześniej — już po 40. roku życia.

Jeśli pojawiają się objawy alarmowe wcześniej i jesteś z rodziny wysokiego ryzyka, to lekarze zalecają wcześniejsze wykonanie badań endoskopowych (także wcześniej niż przed 40. rokiem życia).

Porozmawiaj ze swoim lekarzem POZ lub gastroenterologiem. Może załapiesz się na jakiś program profilaktyczny.

Co ile lat powinno się robić kolonoskopię? To również do uzgodnienia z Twoim lekarzem. Jeśli pierwsze badanie wyszło należycie, nie ma czynników ryzyka, to lekarze zalecają powtórkę zwykle za 10 lat. W przypadku nieprawidłowości, czy zwiększonego ryzyka, decyzuje lekarz najczęściej skracając ten czas.

Co trzeba zrobić, aby zapobiec rakowi jelita grubego? – podsumowanie

Jeśli miałabym streścić cały artykuł trzech punktach, to:

1. Jedz dobrze: duża ilość roślin różnokolorowych, mało mięsa czerwonego i przetworzonego (jak tylko da radę, zastępuj mięso roślinami strączkowymi), mało żywności przetworzonej (fast-foodów, węglowodanów rafinowanych, tłuszczów trans), wybieranie żywności bogatej w przeciwutleniacze, zdrowe tłuszcze, dbałość o produkty bogate w wapń. Unikaj alkoholu, nikotyny, nieuzasadnionej suplementacji na własną rękę, skrajnych diet eliminujących całe grupy produktów. Dbaj o nawodnienie.
2. Ruszaj się! Regularna aktywność fizyczna jest również bardzo istotna. Wybierz aktywność, którą lubisz — wtedy większa szansa, że w niej wytrwasz.
3. Badaj się! Porozmawiaj ze swoim lekarzem o profilaktyce i ustalcie, kiedy warto wykonać badania profilaktyczne. W razie jakichkolwiek niepokojących objawów skonsultuj się z lekarzem od razu.

Indywidualna konsultacja dietetyczna online?

Potrzebujesz pomocy w kształtowaniu Twoich nawyków prozdrowotnych? Nie wiesz, jak dopasować żywienie do Twojego stanu zdrowia? Chcesz zdrowo jeść, ale gubisz się w wiedzy żywieniowej i masz wrażenie, że nie jesteś w stanie jeść idealnie?

Jeśli chcesz skorzystać z indywidualnej konsultacji dietetycznej, napisz do mnie: kontakt@agamasmaka.pl Pomagam ludziom (trochę) lepiej jeść. Czasem to „trochę” już robi różnicę.

Wybrana literatura:

Frączek B. Krzywański J. Krysztofiak H., Dietetyka Sportowa, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2019.

Grzymisławski M. Dietetyka kliniczna. PZWL, Warszawa 2019.

Jarosz M. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017.

Mamcarz A. Śliz D., Medycyna Stylu Życia, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 1, 2018, Warszawa.

Powiązane wpisy:

Nowotwór – jak obniżyć ryzyko zachorowania i jak przygotować się na najgorsze? Badania w profilaktyce nowotworów USG piersi, guz, biopsja – oto i moja historia. Przeczytaj jak się skończyła. Jakie badania krwi warto zrobić?