Choroba refluksowa to problematyczne i dość często występujące schorzenie. U wielu osób może się objawiać bardzo różnie i wymagać odmiennego leczenia czy prowadzenia dietetycznego. Niekiedy konieczne bywa wdrożenie farmaceutyków zaleconych przez lekarza. Dziś, od strony dietetyka, napiszę Ci, na jakie aspekty żywienia i stylu życia trzeba zwrócić uwagę w tej chorobie, aby zminimalizować ryzyko komplikacji zdrowotnych i poprawić komfort swojego funkcjonowania.

Refluks żołądkowo-przełykowy to zjawisko patologicznego cofania się treści pokarmowej do przełyku. Wynika ono z dysfunkcji połączenia przełyku z żołądkiem, a więc dolnego zwieracza przełyku. Często jego występowaniu sprzyja przepuklina rozworu przełykowego.

Komfort życia jest u osób z chorobą refluksową niestety dość mocno zaburzony. Przez uciążliwe objawy mogą mieć problem z codziennym fukcjonowaniem, ale także ze snem.

Mam poczucie, że temat jest ważny, bo wiele osób bagatelizuje temat choroby refluksowej. Tymczasem może ona nieść za sobą poważne powikłania takie jak chociażby przełyk Barretta czy rak gruczołowy przełyku.

Tu możesz obejrzeć video, które nagrałam na temat tego schorzenia:

Co powoduje refuks żołądkowo-przełykowy?

Rozwój refluksu determinuje wiele czynników – często występujących w grupach. Należą do nich:

• wspomniana przepuklina rozworu przełykowego;
• źle zaplanowana dieta;
• użytki;
• ciąża;
• wiek;
• nadwaga i otyłość;
• siedzący tryb życia.

Co może powodować nasilenie objawów choroby refluksowej? Wiele czynników. Należą do nich:

• duże nieregularne posiłki;
• niektóre leki;
• intensywny wysiłek fizyczny – szczególnie krótko po jedzeniu.
• pozycja leżąca (np. poobiednia drzemka);
• siedzący tryb życia;
• wysoki poziom stresu.

Atak refluksu objawy

Refluks należy do chorób, które mogą wyglądać różnie u konkretnych osób. To, co jest ważne, a wiele osób o tym zapomina, to fakt, że schorzenie to przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. Nieco inaczej powinna wyglądać dieta w okresie zaostrzenia a inaczej w remisji.

Czasem pacjenci mogą obserwować intensyfikację objawów, choć nie wprowadzili żadnych znaczących zmian w codziennym żywieniu.

Oczywiście u wielu osób obserwuje się fizjologiczny refluks po spożyciu np. bardzo obfitego, ciężkostrawnego posiłku. Jednak, jeśli objawy się utrzymują nawet po „normalnym” jedzeniu i powodują dokuczliwe objawy cały czas, to warto skonsultować się ze specjalistą.

Jakie to objawy refluksu? Najczęstsze to:

• zgaga;
• wrażenie cofania się treści pokarmowej do gardła/ust;
• puste odbijanie;
• bóle w nadbrzuszu;
• czkawka;
• nudności (a w skrajnej postaci nawet wymioty).

Dziwne objawy refluksu

Refluks może również dawać objawy nieco mniej specyficzne:

• delikatną chrypkę;
• ból w klatce piersiowej;
• uczucie kluski w gardle;
• odchrząkiwanie i pokasływanie;
• suchy kaszel i świszczący oddech;
• problemy ze szkliwem zębów;
• problemy ze snem.

Objawami bardzo problematycznymi, które wymagają szybkiej interwencji lekarskiej są z pewnością na przykład problemy z połykaniem, bolesność z tym związana, utrata masy ciała i krwawienie z przewodu pokarmowego.

Jakie badania na refluks?

Dokładny wywiad lekarski często umożliwia stwierdzenie choroby refluksowej. Najczęściej stosowane badania w refluksie to:

• gastroskopia z biopsją błony śluzowej;
• pH-metria przełyku.

Istnieją również inne badania pomocnicze, ale o nich już decyduje specjalista. Dlatego najlepiej udaj się do lekarza pierwszego kontaktu lub gastroenterologa, jeśli podejrzewasz u siebie refluks żołądkowo-przełykowy.

Refluks żołądkowo-przełykowy leczenie

Leczenie refluksu to proces długotrwały, a jego kształt jest uzależniony od powodów jego wystąpienia. Powodów może być naprawdę wiele!

Refluks często współistnieje z innymi chorobami, więc każdorazowo dieta powinna być zaplanowana tak, aby oprócz refluksu wziąć pod uwagę również inne wymagania zdrowotne.

Przyznam Ci się, że bardzo rzadko spotykam osoby tylko z refluksem, które nie borykają się z inną chorobą. Często w pakiecie mamy właśnie otyłość lub przynajmniej sporą nadwagę, cukrzycę typu 2, zaburzenia profilu lipidowego, ale również inne schorzenia układu pokarmowego, np. celiakię, wrzody etc. Choć oczywiście nie zawsze.

Leczenie refluksu obejmuje kilka obszarów:

• farmakoterapię:

W leczeniu refluksu stosuje się często tak zwane inhibitory pompy protonowej (czyli np. omeprazol, pantoprazol i in.). Są to leki łatwo dostępne, a niektóre nawet bez recepty. U wielu osób są dość skuteczne, co sprawia, że niektórzy przyjmują je bez opamiętania. Ich stosowanie czasem bywa naprawdę niezbędne, jednak łykanie ich na własną rękę, bez kontroli lekarskiej i w zbyt dużych ilościach oraz bardzo długo ma też swoje konsekwencje zdrowotne. Dlatego zgłoś swojemu lekarzowi i dietetykowi, jeśli je przyjmujesz. Będzie wtedy można zadziałać tak, aby przeciwdziałać możliwym niedoborom pokarmowym.

Ważne jest, żeby nie polegać tylko na lekach, ale wdrożyć również zmiany żywieniowe oraz modyfikację stylu życia.

Niekiedy wprowadza się też doraźnie leki zobojętniające czy osłaniające błonę śluzową, ale to już najlepiej omów ze swoim lekarzem. Ja Ci wyjaśnię za chwilę, na jakie aspekty dietetyczne zwrócić uwagę, aby leki nie były jedyną deską ratunku.

• dietoterapię:

Poniżej wyjaśnię Ci dokładnie, czego unikać w diecie, a co jeść. Co ciekawe refluks refluksowi nierówny. Każda osoba jest inna i może się zdarzyć, że część produktów, przed którymi Cię przestrzegam, będziesz dobrze znosić, a okaże się, że szkodzi Ci coś, czego w tekście nie wymieniłam. Każda osoba z refluksem powinna obserwować swoje reakcje i modyfikować dietę w zależności od objawów.

Przy tym trzeba również dostosować dietę do stanu zdrowia w ogóle, a więc jeśli oprócz refluksu borykasz się z innymi schorzeniami czy zaburzeniami, naprawdę warto skonsultować się z dietetykiem. Podkreślam to raz jeszcze, bo to bardzo istotna kwestia.

• odpowiednio dobraną aktywność fizyczną:

Zbyt intensywny wysiłek fizyczny może pobudzać refluks. Zaleca się przestrzeganie przerw czasowych między posiłkiem a aktywnością, a także unikanie form ruchu, które łączą się z pozycjami odwróconymi.

Jakie ćwiczenia przy refluksie będą najlepsze? Najlepiej porozmawiaj ze swoim fizjoterapeutą. Najlepiej iść w kierunku tak zwanej umiarkowanej (ale regularnej) aktywności fizycznej: spacerów, nordic walking, roweru, pływania.

• zmiany w obrębie stylu życia:

Z racji faktu, że brak aktywności fizycznej, pozycja leżąca (szczególnie po posiłkach) i wysoki poziom stresu mogą intensyfikować refluks, warto oprócz diety zająć się i tymi aspektami funkcjonowania.

Sugerowanym rozwiązaniem jest uniesienie wezgłowia łóżka o 15-20 cm. Noś też luźną i wygodną odzież, aby uniknąć ucisku.

Stosuj techniki relaksacyjne, oddechowe, aby jak najbardziej zadbać o swój komfort psychiczny.

• leczenie operacyjne refluksu (stosuje się w ostateczności);
• psychoterapię (szczególnie opcja godna polecenia, jeśli pacjent obserwuje związek intensyfikacji objawów z sytuacjami stresującymi lub jeśli choroba znacznie pogarsza komfort życia).

Czego nie jeść przy refluksie

Co nasila refluks? To kwestia bardzo indywidualna. Mam pod opieką refluksowców, którzy bardzo różnie reagują na wybrane składniki. Jednak na dużym poziomie ogólności można stwierdzić, że objawy intensyfikuje najczęściej wszystko co: tłuste, kwaśne, ostre i słodkie. Czyli same smaczne rzeczy. ;)

Problematyczne są szczególnie:

• produkty bogato tłuszczowe;
• kawa i herbata;
• alkohol;
• czekolada i kakao;
• ostre i intensywne przyprawy, sosy i dodatki, nadmiar soli;
• rośliny cebulkowe (cebula, czosnek, por), szparagi czy karczochy.
• cytrusy,
• soki owocowe;
• napoje gazowane;
• mięta.

Wydawać by się mogło, że jeśli ograniczymy te rzeczy, to dieta będzie nie do zniesienia. Zaręczam jednak, że mimo wszystko może być smaczna, choć oczywiście dla niektórych osób oznacza to zmianę żywienia o 180 stopni. Ten trud jednak rekompensuje zmniejszenie objawów i dzięki temu rośnie motywacja do trzymania się zaleceń. A przypominam: preferencje smakowe się zmieniają i naprawdę można polubić rzeczy, które do tej pory wydawały nam się mało apetyczne.

To, nad czym ja często pracuję z moimi refluksowymi pacjentami, to umiejętność wybierania „mniejszego zła”. Bo wiadomo, że nie zawsze da się jeść idealnie (czyt. wyjazdy, imprezy, spotkania, praca), ale zawsze są lepsze i gorsze wybory.

Należy z pewnością wykluczyć z diety produkty wysoko przetworzone (gotowe pasty zawierające ocet, substancje słodzące etc., burgery, tłuste wędliny, kiełbasy czy parówki w dużej ilości, paluszki rybne, frytki etc.).

Niewskazane są także gotowe słodycze – szczególnie te obfitujące w tłuszcze trans oraz kakao/czekoladę i tłuste kremy.

Refluks żołądkowo-przełykowy dieta

Optymalna dzienna ilość posiłków w refluksie to 5-6. Nie powinny być obfite. Muszą być regularne. To podstawowa konieczność.

Ostatni posiłek z kolei powinien być lekki i nie nazbyt późny. Sugeruje się, aby jeść kolację nawet 3 godziny przed snem.

Kolejnym ważnym elementem jest powolne i uważne jedzenie. Możesz mieć wypasiony jadłospis, ale jeśli będziesz wszystko połykać w całości, to niestety refluks będzie Cię dalej mocno męczył. Spożywane posiłki nie powinny być ponadto zbyt gorące, a także nie należy ich popijać nadmierną ilością płynów (w ogóle najlepiej nie popijać posiłków).

Zanim przejdę jeszcze do produktów dobrze tolerowanych w chorobie refluksowej, chciałabym napisać Ci o rekomendowanych formach obróbki termicznej. Należy unikać potraw smażonych oraz tych smażonych na głębokim tłuszczu (frytki, pączki etc.), a także grillowanych, tak samo produktów wędzonych i marynowanych.

Gotuj w wodzie, gotuj na parze i duś oraz ewentualnie piecz (najlepiej bez tłuszczu).

Teraz słów kilka o poszczególnych grupach produktów.

Warzywa i owoce w refluksie

To najważniejsza grupa produktów. Niestety niektóre z nich mogą u chorych wywoływać dolegliwości. Najważniejsza jest autoobserwacja. Zasadniczo dolegliwości mogą wywoływać (choć nie zawsze muszą!) na przykład: cebula, por, czosnek, pomidory, warzywa smażone, panierowane, szparagi.

Warto na pewno sięgać po warzywa młode i soczyste. Zwykle u większości sprawdzają się warzywa gotowane na parze w wodzie takie jak np. marchew, burak, dynia, cukinia/kabaczek, cykoria. Z surowizn stosunkowo bezpieczne są sałaty, szpinak, ale to naprawdę kwestia bardzo indywidualna.

Zastanawiasz się również, jakie jeść owoce przy refluksie? Na pewno bardzo trzeba uważać na owocowe soki, cytrusy, owoce pestkowe, bardzo kwaśne, niedojrzałe i oczywiście owoce suszone. Jednak również i tu trzeba sprawdzać indywidualną tolerancję. Dużo moich pacjentów dobrze toleruje jabłka w niewielkich ilościach (najlepiej pieczone), banany, i słodkie, dojrzałe owoce bez skórki.

Źródła białka w chorobie refluksowej

Jeśli jadasz mięso, to sięgaj tylko po chude jego rodzaje. Najlepiej kurczak, indyk, chude ryby. I zawsze lepszym wyborem będzie przygotowanie mięsa samodzielnie niż kupowanie wędlin, a jeśli już sięgasz po gotowce, to staraj się rzadko i kupuj wędliny chude i dobrej jakości. Unikaj produktów tłustych i mocno przetworzonych (kiełbas, konserw mięsnych, produktów wędzonych).

Jeśli jadasz nabiał, wybieraj również dobrze tolerowane przez Ciebie produkty chude: mleko 2%, kefiry i jogurty naturalne czy inne chude sery twarogowe. Niedobrym rozwiązaniem będą tłuste sery czy śmietana. Jeśli jadasz jajka, nie jedz ich zbyt dużo i zrezygnuj smażonych. Lepszym wyborem będzie np. jajko na miękko.

Zwykle dobrze tolerowane jest tofu naturalne i delikatne. Wiele osób boi się roślin strączkowych, jednak ja zauważam, że często dobrze tolerowane są odpowiednio przetworzone rośliny strączkowe (np. czerwona soczewica łuskana) w formie past czy pasztetów.

W przypadku innych roślin strączkowych, to bardzo indywidualna kwestia. Niektóre mogą być niestety za ciężkie (np. fasola, groch, ciecierzyca). Ale dużo zależy od osoby, intensyfikacji objawów choroby i przepisu. Podstawą więc jest obserwowanie swoich reakcji i odpowiednia obróbka (moczenie, długie gotowanie, blendowanie, przecieranie).

Źródła węglowodanów i produkty zbożowe w refluksie

Zwykle dobrze tolerowanym źródłem węglowodanów w refluksie są ziemniaki. Najlepiej ugotować je w wodzie, na parze lub ewentualnie (jeśli będziesz dobrze tolerować) upiec bez dodatku tłuszczu.

Ze zdrowych produktów zbożowych chorujący często rezygnują. Mam tu na myśli pełnoziarniste pieczywo (razowiec, chleby na zakwasie, pumpernikiel), razowy makaron czy na przykład kaszę gryczaną. Faktycznie często intensyfikują dolegliwości.

Choć u niektórych moich pacjentów nic się nie dzieje przy małych ilościach i da się zaplanować dietę tak, aby umieścić w niej trochę produktów pełnoziarnistych.

Oczywiście najlepiej (szczególnie w okresie nasilenia objawów) sprawdzają się oczyszczone produkty zbożowe (jasne pieczywo, jasny makaron, mąka oczyszczona), ryż (biały), drobne kasze.

Jednak jest to nieco problematyczna kwestia, gdyż sporo osób z refluksem ma również cukrzycę typu 2 czy problemy z cholesterolem. Dlatego naprawdę warto wybrać się do dietetyka, który pomoże Ci zaplanować jadłospis tak, aby jednak nie pozbywać się wszystkich wartościowych produktów zbożowych z diety i dopasować dietę do indywidualnych reakcji organizmu.

Tłuszcze a refluks żołądkowo przełykowy

Jak pisałam Ci wcześniej, z tłuszczami trzeba w refluksie niestety uważać. Posiłki bogato tłuszczowe mogą wywołać solidne dolegliwości. Jednak nie liczy się tylko ilość, ale także jakość. Warto zamienić tłuszcze zwierzęce (np. smalec, masło) na roślinne (oleje, oliwa).

Niestety w refluksie często jest problem z takimi zdrowymi źródłami tłuszczów jak: orzechy, nasiona, pestki, awokado. Tu bardzo często ilość ma znaczenie i czasem niewielkie ilości są akceptowalne, a czasem niestety nie.

Co pić przy refluksie?

Ważna jest również odpowiednia ilość płynów w diecie. Najlepiej pić wodę między posiłkami. Kawa i herbata jest na cenzurowanym, ale można pić słabe napary ziołowe (oprócz mięty, która nasila refluks). Niedozwolone napoje gazowane, napoje owocowe i soki owocowe czy wody słodzone.

Domowe sposoby na refluks żołądka

Często dostaję pytania o domowe sposoby na refluks żołądkowo-przełykowy. Muszę Cię trochę rozczarować. Nie ma „cudownych” sposobów na tę chorobę. Trzeba po prostu dbać o żywienie i styl życia i wtedy można sporo zdziałać. Niekiedy jednak nawet to nie wystarczy i trzeba włączyć leki. A czasem i one nie dają takiej poprawy, jakiej byśmy oczekiwali.

Dobra wiadomość jest jednak taka, że u większości osób z refluksem, z którymi miałam styczność, intensyfikacja objawów, związana jest często z bardzo wadliwym stylem życia i żywienia. Naprawiamy dietę = naprawiamy komfort życia. I życzę Ci bardzo, aby i u Ciebie to szybko zadziałało odpowiednio.

Niektórzy moi pacjenci są często zdziwieni, gdy mówię im, że mięta intensyfikuje objawy refluksowe. Wiele osób sięga po nią jako wsparcie w przypadku dolegliwości żołądkowych. Niestety wpadają tym samym z deszczu pod rynnę.

Podsumowując

Refluks żołądkowo-jelitowy to podstępna choroba powodująca powikłania i obniżająca komfort życia. Przez wzgląd na jej charakter, możliwe przyczyny i częste schorzenia współwystępujące wymaga indywidualizacji żywienia.

Bardzo ważna jest autoobserwacja. Zdecydowanie trzeba monitorować reakcje układu pokarmowego i odstawiać te produkty (lub minimalizować ich spożycie), które zaostrzają dolegliwości. Jednak trzeba zwrócić uwagę na to, że przy niekontrolowanych eliminacjach pojawia się ryzyko niedoborów. Stąd tak ważne jest odpowiednie zaplanowanie żywienia w refluksie.

Źródła:
Grzymisławski M. Dietetyka kliniczna. PZWL, Warszawa 2019.
Jarosz M. Praktyczny podręcznik dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010.

Powiązane wpisy:

Dieta lekkostrawna – zasady i wskazania Jak zacząć zdrowo żyć? USG piersi, guz, biopsja – oto i moja historia. Przeczytaj jak się skończyła. 10 zdrowych nawyków i małych kroków, które dasz radę zrobić!