Dieta pozbawiona glutenu stała się w ostatnim czasie niebywale modna. Celiaków z pewnością cieszy coraz większa ilość dostępnych produktów oznaczonych jako bezglutenowe. Kto oprócz pacjentów chorujących na celiakię powinien wdrożyć ten sposób żywienia? Kiedy nie należy przechodzić na dietę bezglutenową?
Szukasz specjalisty od diety bezglutenowej? Przeczytaj, jak pracuję jako dietetyk w celiakii.
Zanim przejdę do meritum, a więc do wskazań do wprowadzenia diety bezglutenowej, kilka słów o zakazanych i dozwolonych produktach.
Dieta bezglutenowa – czego nie jeść?
Dieta bezglutenowa jest dietą eliminacyjną wykluczającą produkty zawierające gluten. Zabronione w diecie bezglutenowej są:
- pszenica (także orkisz i inne odmiany zbóż spowinowaconych z pszenicą),
- jęczmień,
- żyto,
- owies zawierający gluten (w handlu dostępne są również bezglutenowe produkty na bazie owsa, ale muszą być odpowiednio oznaczone).
Niedozwolone są również produkty zawierające tzw. śladowe ilości glutenu. Występują one, gdy produkt naturalnie bezglutenowy zostanie zanieczyszczony glutenem wskutek na przykład konfekcjonowania go razem z produktami zawierającymi gluten lub przygotowywania posiłku w jednej kuchni z daniami glutenowymi.
To bardzo ważna kwestia, gdyż spotkałam w życiu sporo osób, które twierdziły, że są „na diecie bezglutenowej”, a okazywało się, że zjadają sporo glutenu, korzystając z produktów niebezpiecznych, zanieczyszczonych lub konsumując posiłki w tak zwanym żywieniu zbiorowym.
Dieta bezglutenowa – co jeść?
Produktami dopuszczonymi w tym rodzaju diety są między innymi: kukurydza, ryż, dziki ryż, ziemniaki, soja, proso, gryka, komosa ryżowa (quinoa), tapioka, amarantus, maniok, soczewica, fasola i inne rośliny strączkowe, sago, sorgo, orzechy, pestki, nasiona, a także mięso, jaja, nabiał, owoce i warzywa. One są naturalnie bezglutenowe w swojej nieprzetworzonej postaci.
Pamiętajmy jednak, że każdy gotowy produkt lub półprodukt może zawierać śladowe ilości glutenu, a więc trzeba czytać etykiety. Prawo mówi nam, że zawartość glutenu w produkcie w jego 1 kg nie może przekraczać 20 mg, żeby został on uznany za produkt bezglutenowy.
Producent jest zobowiązany do podania na etykiecie alergenów, w tym zbóż zawierających gluten, ale nie zapominajmy, że najbezpieczniej sięgać po prostu po przebadany asortyment, oznaczony jako produkt bezglutenowy.
Więcej o ścisłej diecie bezglutenowej przeczytasz tu: dieta w celiakii. Skoro padła już nazwa choroby trzewnej, przejdźmy zatem do tematu wskazań do wprowadzenia diety bezglutenowej.
Dieta bezglutenowa – dla kogo?
Na ten moment wskazania do wprowadzenia diety bezglutenowej obejmują:
- celiakię tj. chorobę trzewną;
- chorobę Dühringa (nazywa się ją często „skórną postacią celiakii”);
- nieceliakalną nadwrażliwość na gluten;
- alergię.
W przypadku alergii na pszenicę zauważ, że nie każdy asortyment bezglutenowy będzie wskazany, gdyż niektóre gotowe produkty bezglutenowe zawierają dodatek bezglutenowej skrobi pszennej. Nie zawiera ona glutenu, ale może być niebezpieczna dla osób z alergią na pszenicę!
Niestety objawy wymienionych schorzeń bywają podobne. Nie da się stwierdzić tylko na podstawie objawów, z jaką chorobą się borykasz. Dlatego, jeśli podejrzewasz negatywny wpływ produktów zawierających gluten na Twoje zdrowie, skonsultuj się ze specjalistą.
To bardzo ważne dlatego, że wyżej wymienione choroby wymagają nieco innej profilaktyki i postępowania.
Choroby autoimmunologiczne a dieta bezglutenowa?
Niektóre publikacje internetowe/popularnonaukowe sugerują wprowadzenie diety bezglutenowej w przypadku chorób o podłożu autoimmunologicznym (choroba Hashimoto, łuszczyca i in.). Jednak autorytatywne instytucje naukowe i specjaliści przekonują, że nie ma takich wskazań! Wręcz przeciwnie: przejście tych pacjentów na dietę bezglutenową bez wskazań oraz odpowiedniej diagnostyki jest niewłaściwe.
Włączanie diety bezglutenowej w przypadku choroby Hashimoto bez przeprowadzenia badań w kierunku celiakii jest błędem.
W sytuacji podejrzenia negatywnego wpływu glutenu na stan zdrowia należy po prostu iść do lekarza i zrobić badania.
Niestety wprowadzenie diety bezglutenowej może później utrudnić, a nawet uniemożliwić diagnostykę.
Jeśli nie jemy glutenu lub nawet go ograniczamy, wyniki badań w kierunku celiakii nie będą miarodajne.
Natomiast naprawdę warto przebadać się w kierunku celiakii, jeśli borykasz się z wybraną chorobą autoimmunologiczną taką jak:
- cukrzyca typu I,
- choroba Hashimoto,
- choroba Dühringa,
lub jeśli masz bliskich krewnych chorujących na celiakię.
Powinnaś/powinieneś być pod nadzorem specjalisty, ale nie należy przechodzić na dietę bezglutenową samowolnie.
Dieta bezglutenowa na zespół jelita drażliwego (IBS)?
Nie ma również zaleceń o konieczności przejścia na dietę bezglutenową w przypadku osób np. z zespołem jelita drażliwego. Różne zaburzenia i schorzenia układu pokarmowego mogą dawać podobne symptomy, ale nie znaczy to, że dieta bezglutenowa jest lekarstwem na każdy problem zdrowotny.
Okazuje się nawet, że osoby z nietolerancją fermentujących oligosacharydów, disacharydów, monosacharydów i polioli (tzw. FODMAP) mogą zostać błędnie zaklasyfikowane jako borykające się z nieceliakalną nadwrażliwością na gluten. Faktycznie niektóre produkty zbożowe wywołują u nich dolegliwości. Winowajcą nie jest tu jednak sam gluten a inne składniki.
Dlatego tak ważna jest rzetelna diagnoza, a nie wróżenie z fusów.
Dieta bezglutenowa a autyzm
Popularny jest także trend włączania diety bezglutenowej (a dodatkowo bezmlecznej i bezcukrowej) w zaburzeniach ze spektrum autyzmu. Autyzm sam w sobie nie jest jednoznacznym wskazaniem do wprowadzenia określonej diety. Niekiedy, w przypadku konkretnych osób, może się nawet okazać, że wpłynie to negatywnie na pacjenta. W innym przypadku okaże się z kolei, że dieta bezglutenowa jednak się sprawdzi. Dlatego zawsze, ale to zawsze, wymagana jest indywidualizacja zaleceń, a przede wszystkim rzetelny wywiad i diagnostyka. Dietę trzeba dopasować do osoby.
Jeśli pojawiają się niepokojące objawy, trzeba je zawsze skonsultować ze specjalistą. Osoby ze spektrum czy pacjenci borykający się z zespołem jelita drażliwego mają przecież różne dolegliwości – nie można ich zostawiać i te kwestie warto weryfikować u specjalistów.
Modne diety i… ograniczenie glutenu
Na koniec chciałabym Cię przestrzec jeszcze raz przed przechodzeniem na dietę przed poddaniem się stosownej diagnostyce.
Przed testami w kierunku celiakii nie powinno się nie tylko odstawiać glutenu, ale nawet go ograniczać! Może to utrudnić lub uniemożliwić diagnostykę, a także zamaskować właściwe problemy zdrowotne.
Tymczasem zdarzało mi się spotykać pacjentów, którzy wykonywali np. testy z krwi w kierunku celiakii będąc na różnorodnych, modnych dietach, które cechuje ograniczenie lub eliminacja glutenu. Wyniki badań były przez to niemiarodajne. Nawet o tym nie wiedzieli.
Jakie to modne diety bez glutenu? Wymienię Ci tu kilka popularnych w internecie diet, które wiążą się z eliminacją lub ograniczeniem glutenu:
- Dieta/post doktor Dąbrowskiej;
- Dieta paleo;
- Dieta samuraja;
- Diety/detoksy sokowe;
- Dieta witariańska
- Dieta frutariańska.
Nie będę tu rozwodzić się na tym, co myślę o wielu popularnych w sieci dietach (o tym przy innej okazji). Zaznaczę tylko, że jeśli w ostatnim czasie ograniczałaś/ograniczałeś produkty zbożowe, a chcesz diagnozować się w kierunku chorób glutenozależnych, warto powiedzieć to specjaliście prowadzącemu.
Źródła:
Dietoterapia, D. Włodarek, E. Lange, L. Kozłowska, D. Głąbska, Warszawa 2014;
Żywienie człowieka zdrowego i chorego 2, red. M. Grzymisławski, J. Gawęcki, Warszawa 2012;
Reilly NR. The Gluten-Free Diet: Recognizing Fact, Fiction, and Fad. J Pediatr. 2016;175:206–210.
