Często dostaję zapytania na temat żywienia w określonych chorobach. Dziś na tapet wzięłam dnę moczanową – schorzenie, które często rozwija się bezobjawowo, aby później przejść w stan przewlekły. Żywienie pełni w tej chorobie bardzo istotną rolę. Dowiedz się, jak powinna wyglądać dieta w dnie moczanowej.

Posłuchaj lub przeczytaj:

Czym jest dna moczanowa?

Dna moczanowa to choroba, która łączy się nawrotowymi zapaleniami stawów. Wynikają one z krystalizacji moczanu jednosodowego w płynie stawowym, fagocytozy kryształów i powstawania złogów w tkankach stawowych, ale również w innych tkankach i narządach.

Hiperurykemię, a więc zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi, stwierdza się przy stężeniu kwasu moczowego powyżej 7 mg/dl. Pamiętaj jednak, że hiperurykemia nie jest jeszcze równoznaczna z dną moczanową. Wyróżniamy:

• hiperurykemię pierwotną (genetycznie uwarunkowaną);
• hiperurykemię nabytą.

Hiperurykemia nabyta wynika z wysokiej podaży związków purynowych w diecie, wysokiego spożycia alkoholu, niektórych chorób i ich leczenia, upośledzonego wydzielania kwasu moczowego przez nerki, przyjmowania niektórych leków (antybiotyków, sulfonamidów, leków moczopędnych) lub innych powodów takich jak nadmierny wysiłek fizyczny, niedoczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc.

Naprawdę nie wolno lekceważyć hiperurykemii, gdyż jest czynnikiem ryzyka rozwoju zgonu na skutek chorób sercowo-naczyniowych. Przewlekła może doprowadzić do nefropatii dnawej (przewlekłe cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek). Więc jeśli masz podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi, nie zwlekaj i idź do lekarza.

Kto choruje na dnę moczanową?

Dna moczanowa występuje częściej u mężczyzn, u których jest najbardziej powszechną przyczyną zapalenia stawów. Zwykle jest to problem osób ok. 40 roku życia, które są dobrze zbudowane. Hiperurykemia występuje częściej niż dna moczanowa.

Wzrost częstotliwości występowania dny moczanowej w ostatnich latach jest związany ze wzrostem przypadków otyłości (głównie trzewnej), cukrzycy, nadciśnienia, chorób układu krążenia. Jak widzisz wszystkie te jednostki chorobowe są ze sobą powiązane i bardzo często dzieje się tak, że w ślad za jednym schorzeniem idzie następne, jeśli nie podejmujemy odpowiedniego leczenia i dietoterapii pod kontrolą specjalistów.

To choroby, które w dużej części zależą od naszego stylu życia i żywienia.

Objawy dny moczanowej

W wyniku wzrostu stężenia kwasu moczowego we krwi dochodzi do zmian w więzadłach, ścięgnach, stawach. Kolejno występują poszczególne stadia choroby: ostre, następnie przewlekłe zapalenie stawów, okres międzynapadowy i bezobjawowe podwyższone stężenie kwasu moczowego.

Stężenie kwasu moczowego we krwi u jednej trzeciej pacjentów pozostaje w normie podczas ostrego napadu dny. Objawy ostrego napadu to:

• zaczerwienienie;
• obrzęk;
• zwiększenie ocieplenia;
• intensyfikujący się ból stawu (najmocniejszy jest po 8–12 godzinach);
• temperatura powyżej 38°C (u około 30% chorych).

Początki choroby łączą się zwykle z zajęciem jednego stawu (pierwszy napad: zwykle I staw śródstopno-paliczkowy stopy czyli „paluch”, tzw. podagra). Początkowo mogą być zajęte również stawy śródstopia, skokowy oraz kolanowy, rzadziej nadgarstka, łokciowy lub ręki.

Napad może trwać od kilku godzin do 1–2 tygodni, jeśli nie podejmie się leczenia. Odstępy między atakami dny są na początku długie (nawet kilkuletnie). Postęp choroby oznacza skrócenie przerw do do kilku tygodni. Z czasem choroba dotyka większą ilość stawów.

Dna moczanowa – leczenie

Napiszę tu oczywistą oczywistość, ale leczeniem zajmuje się lekarz. To z nim powinno się skonsultować postępowanie. Chcesz zadziałać dietetycznie? Super! To bardzo ważne! Jednak nie powinno się pomijać konsultacji lekarskiej, bo leczenie prowadzące do zmniejszenia stężenia kwasu moczowego powinno być wdrożone już u pacjentów borykających się z hiperurykemią – jeszcze przed właściwym atakiem dny moczanowej.

Decyzję o wprowadzeniu leków podejmuje lekarz. Piszę o tym, bo czasem ludzie zwlekają z pójściem do lekarza mimo pogłębiającego się problemu. Żywieniowo robią niewiele albo nic i czekają aż samo przejdzie. A samo nie przejdzie. ;-)

Leczenie jest po to, aby opanować atak dny, zapobiec nawrotom, ale również, aby uniknąć nieodwracalnych powikłań stawowych i nerkowych. O kontroli masy ciała nie wspominając – ona jest tu również bardzo istotna.

Często obecność nadciśnienia i hiperlipidemii (a więc podwyższonego poziomu cholesterolu i trójglicerydów) jest argumentem przemawiającym za wprowadzeniem leku zmniejszającego stężenie kwasu moczowego w surowicy.

Dieta – dna moczanowa – co wykluczyć?

Należy wdrożyć tak zwaną dietę ubogopurynową (sugerowana dieta z ograniczeniem lub nawet wykluczeniem mięsa). Produkty szczególnie bogate w przyswajalne związki purynowe, podnoszące znacząco stężenie kwasu moczowego we krwi to właśnie:

• mięso;
• ryby (szczególnie warto unikać wędzonych szprotów, śledzi, sardynek);
• owoce morza.

Tych produktów warto unikać podobnie jak i innych bogatych w puryny, m.in. grzybów, drożdży browarniczych, piekarniczych etc.

Należy stronić od cukru i słodyczy, bo niestety nadużywanie tych produktów to pożywka dla rozwoju cukrzycy typu 2 i ma związek z rozwojem dny. Moi podopieczni pytają mnie czasem: czy można jeść ciasta przy dnie moczanowej? Wszystko można, ale zdecydowanie trzeba popracować nad recepturami tych ciast. Tradycyjne wypieki oraz kupne wyroby obfitujące w cukier, oczyszczone mąki i tłuszcze nasycone oraz trans nie będą dobrym wyborem.

Nie zapominaj też o „cukrze w płynie” czyli napojach i sokach. Soki owocowe (nawet samodzielnie wyciskane) również nie są dobrym pomysłem ze względu na zawartość cukrów.

Niewskazana jest również duża ilość soli. Niestety większość produktów gotowych i spora część półproduktów jest dosalana. Zwróć na to uwagę – szczególnie, jeśli masz nadciśnienie. Stąd problematyczne może być spożycie kapusty kiszonej czy ogórków kiszonych przy dnie moczanowej. Kiszonki zawierają niestety sporo sodu.

Zdecydowanie warto odstawić alkohol. Niestety często osoby chorujące na dnę myślą, że chodzi tylko o mocne alkohole. Alkohol niskoprocentowy jest również niebezpieczny, więc jeśli chcesz mieć sytuację pod kontrolą nie sięgaj absolutnie po piwo.

Dna moczanowa – tabela

W internecie bez problemu znajdziesz tabele z produktami spożywczymi o wysokiej zawartości puryn. Warto unikać produktów, które mają ich więcej, ale w dalszej części artykułu wyjaśnię Ci, że niektóre produkty z wyższą zawartością puryn mogą być dla Ciebie mimo wszystko dobrym wyborem żywieniowym… O tym za chwilę.

Dna moczanowa a diety cud

Mogłabym Ci wymienić tu dużo produktów, z którymi warto się pożegnać – produkty wysoko przetworzone niestety nie będą działały na Twoją korzyść.

Ale nie chodzi tylko o omijanie szerokim łukiem konkretnych produktów. Istotny jest również Twój styl żywienia w ogóle. Zakazane są wszelkie skrajności takie jak:

• głodówki;
• „diety cud” z mocno obniżoną kalorycznością;
• diety wysokobiałkowe.

Pamiętaj również o tym, że niewskazany jest bardzo intensywny wysiłek fizyczny. Najlepiej porozmawiaj ze swoim lekarzem, jakie zmiany stylu życia będą odpowiednie dla Ciebie. Umiarkowana aktywność fizyczna jest jak najbardziej w porządku, ale dopasuj ją do Twojego samopoczucia i kondycji stawów.

Tylko spokój nas uratuje – jak powiada klasyk. Rozsądek i trwała zmiana nawyków żywieniowych oraz stylu życia przyniesie efekt.

Dna moczanowa – co jeść?

Wiesz już jakie są produkty zakazane w dnie moczanowej, więc teraz przejdźmy do tego, co warto jeść.

Przede wszystkim niebywale istotne jest odpowiednie spożycie warzyw i owoców. Warzywa i owoce powinny być podstawą diety każdego z nas – nie tylko osób borykających się z dną moczanową. W przypadku osób chorych jest to szczególnie istotne ze względu na fakt, że wiele rodzajów warzyw i owoców ma działanie przeciwzapalne.

Spośród produktów odzwierzęcych rekomenduje się w dnie moczanowej chude produkty mleczne. Jeśli jesz nabiał pamiętaj więc, aby spożywać tylko chude mleko, jogurty, kefiry, chudy ser twarogowy zamiast sięgać po ser żółty, serki topione, pleśniowe czy tłustą śmietanę. Dlaczego osobom chorym na dnę moczanową poleca się nabiał? Bo jest on dobrym źródłem wapnia, a odpowiednie spożycie tego składnika mineralnego jest niebywale istotne dla pacjentów z tą jednostką chorobową. Jeśli czytasz ten tekst, a jesteś na diecie wegańskiej pamiętaj, aby włączyć do diety dobre źródła wapnia takie jak np.: napoje roślinne fortyfikowane wapniem, tofu, sezam, warzywa liściaste etc.

Kiedyś przestrzegało się pacjentów z dną przed roślinami strączkowymi. Jednak jest różnica w biodostępności puryn, jeśli chodzi o produkty roślinne i zwierzęce. Mimo, że nasiona roślin strączkowych również zawierają puryny, ich spożycie nie łączy się ze wzrostem poziomu kwasu moczowego we krwi.

Jeśli chodzi o rośliny strączkowe, to niektórzy autorzy przestrzegają przed spożyciem soi, jednak ja umieszczam ją w grupie produktów zalecanych. Dlaczego? Wprawdzie zawiera ona sporo puryn, jednak może mieć ona pewien potencjał ochronny. W ostatnich latach pojawiły się publikacje sugerujące, że spożycie soi i innych roślin strączkowych redukuje ryzyko dny i łączy się z niższym stężeniem kwasu moczowego we krwi. Szczególnie polecam Ci spożycie soi w postaci napoju sojowego z dodatkiem wapnia (bez cukru), tofu i tempehu.

Wprowadzenie roślin strączkowych jako źródła białka do diety zamiast mięsa to ponadto o tyle dobry pomysł, że jednocześnie osoby chorujące na dnę redukują ilość cholesterolu i tłuszczów nasyconych w diecie, a to jest również wskazane przy schorzeniach współwystępujących, o których pisałam wcześniej.

Co ciekawe, nie tylko rośliny strączkowe, ale również inne produkty roślinne, które mają puryn nieco więcej, nie powodują wzrostu poziomu kwasu moczowego. Chodzi więc tu nie tylko o ilość puryn w pożywieniu, ale również o ich rodzaj oraz wspomnianą wcześniej biodostępność.

Warto również zwrócić uwagę na tak zwane zdrowe tłuszcze. Szczególnie wskazane jest spożycie kwasów ALA i EPA oraz DHA. ALA czyli kwas α-linolenowy znajdziesz w:

• siemieniu lnianym;
• oleju lnianym;
• oleju rzepakowym;
• orzechach włoskich;
• nasionach konopi;
• nasionach chia.

Kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA) z kolei znajdują się w rybach. Natomiast osoby chorujące na dnę moczanową muszą bardzo uważać ze spożyciem ryb. Dobrym rozwiązaniem wydaje się być więc sięgnięcie po suplementy EPA/DHA.

Godne uwagi są również produkty bogate w związki fenolowe (np. wiśnie, sok z czarnego bzu).

Nie zapomnij również o odpowiednim spożyciu płynów (min. 3 l płynów/dobę). To bardzo ważne!

Zindywidualizowana dieta przy dnie moczanowej

Dieta osoby borykającej się z dną moczanową powinna być dostosowaną do konkretnej osoby i jej schorzeń współwystępujących. Czyli te wskazówki, które u mnie czytasz, są ogólnymi zaleceniami, ale zawsze trzeba je omówić ze specjalistą, który widzi Twoje wyniki badań, wie z jakimi schorzeniami się borykasz, ile masz lat i jakie problemy żywieniowe.

Żaden tekst nie zastąpi indywidualnej konsultacji. Dlaczego? Specjalista musi wziąć pod uwagę:

• jakie przyjmujesz leki.
• jakie są schorzenia towarzyszące (częste jest nadciśnienie, hiperinsulinemia, otyłość i in.).
• Twoje możliwe niedobory (u osób z dną zdarza się obniżone stężenie witaminy D).
• ewentualną nietolerancję pewnych składników diety (np. możliwa nietolerancja fruktozy).

Życzę Ci dużo zdrowia i mam nadzieję, że ten tekst trochę Ci pomógł. Jeśli znasz kogoś, kto choruje na dnę moczanową, prześlij mu link. Być może ta osoba również skorzysta.

Źródła:

Kozłowska L. Hiperurykemia i dna moczanowa. [w:] Włodarek D, Lange E, Kozłowska L, Głąbska D, Dietoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.

Grzymisławski M, Gawęcki J, Żywienie człowieka zdrowego i chorego, tom 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020.

Gińdzieńska-Sieśkiewicz E, Sierakowski S, Domysławska I, Sulik A, Dna moczanowa - aktualne spojrzenie na diagnostykę i leczenie, [w:] Reumatologia 2010; 48/6; s. 425-428.

Pilarski Ł, Bogdański P, Pupek-Musialik D, Dna moczanowa - antyczna choroba wciąż problematyczna w XXI wieku, [w:] Forum Zaburzeń Metabolicznych 2012, tom 3, nr 4, 160-166.

Schmidt JA, Crowe FL, Appleby PN, Key TJ, Travis RC. Serum uric acid concentrations in meat eaters, fish eaters, vegetarians and vegans: a cross-sectional analysis in the EPIC-Oxford cohort. PLoS One. 2013;8(2):e56339. doi:10.1371/journal.pone.0056339.

Teng GG. Pan A. Yuan JA, Koh WP. Food Sources of Protein and Risk of Incident Gout in the Singapore Chinese Health Study. Arthritis Rheumatol. 2015, 67(7): 1933–1942.

Villegas R., Xiang Y.B., Elasy T., et al.: Purine-rich foods, protein intake, and the prevalence of hyperuricemia: the Shanghai Men's Health Study. Nutr. Metab. Cardiovasc. Dis., 2011, 22, 409-416.

Powiązane wpisy:

Jak nie zachorować na cukrzycę typu 2? Dieta to nie wszystko, więc nie oceniaj! Objawy celiakii i dieta w chorobie trzewnej Kamica nerkowa – jak zapobiegać?